اختلال GPS در ایران
در پی پایان جنگ ۱۲ روزه، یکی از نخستین و ملموس‌ترین اثرات جانبی این بحران، اختلال گسترده در سرویس‌های موقعیت‌یابی (GPS) در سراسر ایران بوده است. این اختلال که تقریباً همه اپلیکیشن‌های محبوب مانند نشان، گوگل‌مپ، بلد، ویز و اسنپ را تحت تأثیر قرار داده، نه‌تنها رفت‌وآمد روزانه شهروندان را دچار اختلال کرده، بلکه بر مشاغل، خدمات اورژانسی، ناوگان حمل‌ونقل و حتی زندگی روزمره تأثیر منفی گذاشته است.
قطع ناگهانی و گسترده؛ همه‌چیز از کجا شروع شد؟
با پایان درگیری‌ها در خاورمیانه، کاربران ایرانی به‌ناگاه با پدیده‌ای ناآشنا مواجه شدند: غیرفعال شدن کامل GPS در اکثر نقاط کشور. اپلیکیشن «نشان» یکی از نخستین سرویس‌هایی بود که نسبت به این موضوع واکنش نشان داد و در بیانیه‌ای کوتاه اعلام کرد:
«در حال حاضر امکان استفاده از GPS در اپلیکیشن وجود ندارد. در حال بررسی موضوع هستیم.»
اما این تنها آغاز ماجرا بود. با گذشت ساعات و سپس روزها، مشخص شد که این موضوع تنها یک اختلال موقت نیست، بلکه بحرانی است که منشأ آن به محدودیت‌های جهانی، تحریم‌ها و همچنین اختلالات ماهواره‌ای هدفمند بازمی‌گردد.
وقتی تکنولوژی گروگان بحران‌های ژئوپلیتیکی می‌شود
قطع GPS تنها یک مشکل فنی نیست. این موضوع نشان می‌دهد که زیرساخت‌های تکنولوژیک ایران تا چه اندازه وابسته به سرویس‌های جهانی و خارج از کنترل داخلی هستند.
سیستم موقعیت‌یاب جهانی که در اختیار ایالات متحده است، در شرایط خاص قابلیت محدودسازی برای مناطق خاص را دارد. این قابلیت معمولاً در شرایط جنگی یا تهدیدهای امنیتی مورد استفاده قرار می‌گیرد — دقیقاً چیزی که پس از جنگ ۱۲ روزه در منطقه تجربه شد.
رنجی که عموم مردم حس می‌کنند
برای یک راننده تاکسی اینترنتی، قطع GPS یعنی سردرگمی در خیابان‌های شلوغ.
همچنین برای یک خانواده، بحران گم کردن مسیر بیمارستان.
برای یک فروشگاه آنلاین، یعنی اختلال در ارسال به موقع کالا.
و برای هزاران دانش‌آموز، معلم و کارمند، یعنی تأخیر، اضطراب و بی‌نظمی.
کاربران اپلیکیشن «نشان» در شبکه‌های اجتماعی از سردرگمی و خستگی خود گفته‌اند. یکی از کاربران در توییتر نوشت:
«دو ساعت تو شهر چرخیدم چون نقشه کار نمی‌کرد. آخرش هم دیر رسیدم سر کار. مگه جنگ تموم نشده؟ پس چرا هنوز ما تاوانش رو می‌دیم؟»
آیا راهکار جایگزین وجود دارد؟
تا این لحظه، هیچ‌کدام از اپلیکیشن‌های داخلی یا خارجی موفق به ارائه راه‌حل پایدار نشده‌اند. برخی اپلیکیشن‌ها از موقعیت تخمینی شبکه استفاده می‌کنند که دقت بسیار پایینی دارد. سیستم‌های جایگزینی مانند GLONASS (روسیه) یا Beidou (چین) هنوز در ایران فراگیر نشده‌اند و گوشی‌های اکثر کاربران از آن پشتیبانی نمی‌کنند.
اگه علاقه مند به دانستن اینکه در نقطه مقابل کشور ما چه کشوری قرار دارد هستید، می توانید این شماره از پادکست چیپست را گوش دهید.
پیامدهای امنیتی و اضطراری
اختلال GPS در ایران نه‌تنها کاربران عادی را سردرگم کرده، بلکه مراکز امدادی، اورژانس‌ها، نیروهای انتظامی و آتش‌نشانی را نیز دچار اختلال کرده است. عدم دسترسی به موقعیت دقیق تماس‌گیرنده در مواقع اضطراری می‌تواند به بهای جان انسان‌ها تمام شود.
نتیجه‌گیری: چرا باید بیشتر از قبل به استقلال زیرساختی فکر کنیم؟
اختلال GPS در ایران، اگرچه ممکن است موقتی باشد، اما یک زنگ خطر بلند است. تا زمانی که ما به زیرساخت‌های موقعیت‌یابی خارجی وابسته باشیم، چنین بحران‌هایی نه‌تنها ممکن بلکه تکرارپذیر هستند.
توسعه زیرساخت موقعیت‌یابی ملی، حمایت از اپلیکیشن‌های داخلی، و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های مستقل راهی است که شاید بتواند ما را از رنج عمومی این‌چنینی در آینده نجات دهد.